Mẹ được thừa kế theo di chúc nhưng mất mà chưa làm thủ tục khai nhận di sản thừa kế

Ông bà em có hai căn nhà và 4 người con (2 trai 2 gái), ông bà để di chúc một căn cho 2 người con trai và 1 căn cho hai người con gái là mẹ em và dì em. Mẹ em mất cách đây 2 năm, không để lại di chúc, gia đình em còn bố em và hai chị em em. Dì em mới mất năm ngoái, không để lại di chúc, dì không có gia đình.

Căn nhà ông bà để lại cho mẹ em (nhà A) và dì có giấy sở hữu đất mang tên một mình mẹ em.

Căn nhà ông bà để lại cho hai người bác trai (nhà B) có giấy sở hữu đất mang tên ông bà em. 

Em muốn hỏi là: 

1- Căn A giờ thuộc về ai, hai bác em đang đòi một nửa căn đó vì họ nói rằng họ phải được chia phần của dì em còn nhà em chỉ được một nửa của mẹ em vậy có đúng không? 

2 - Ngoài ra căn B sẽ được chia như nào? 

Thông tin bổ sung: Ông mất năm 2001, bà mất năm 2000.  Nguồn gốc đất (nhà A) là của ông bà, được cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở cho ông bà năm 2000. Sau khi ông bà chết, năm 2007 quyền sử dụng đất ở và quyền sở hữu nhà ở đã được sang tên mẹ em.

Di chúc em chưa được xem nên không biết được lập từ thời điểm nào và bà tôi có ký không nhưng bà bị bệnh, không minh mẫn.

Mời bạn tham khảo nội dung tư vấn sau đây của chúng tôi:

1. Xác định di sản thừa kế hiện nay:

Theo thông tin bạn cung cấp thì 02 căn nhà là tài sản chung của ông bà và đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở mang tên của ông bà.

- Đối với căn nhà A, vào năm 2007 (sau khi ông bà chết) thì Giấy chứng nhận đã được sang tên cho mẹ bạn. Do đây là di sản thừa kế của ông bà để lại nên để sang tên mẹ bạn đứng tên trên Giấy chứng nhận thì bắt buộc phải thực hiện các thủ tục phân chia/khai nhận di sản thừa kế. Nếu như mẹ bạn đã thực hiện đầy đủ các thủ tục để nhận thừa kế và hiện nay đã đứng tên trên giấy chứng nhận thì căn nhà A đã được xác định là tài sản của mẹ bạn, không còn là di sản thừa kế của ông bà để lại.

- Tuy nhiên, do chị chưa có các thông tin về thời điểm năm 2007 gia đình thực hiện thủ tục gì để mẹ chị đứng tên trên Giấy chứng nhận nên chúng tôi chưa nhận định được việc mẹ chị đứng tên trên giấy chứng nhận có hợp pháp hay không. Trường hợp việc sang tên cho mẹ bạn không được thực hiện theo đúng thủ tục thì Giấy chứng nhận của mẹ bạn có thể bị hủy. Khi đó, căn nhà A và căn nhà B vẫn là di sản thừa kế của ông bà chưa chia.

Nội dung tư vấn dưới đây sẽ tư vấn trong trường hợp xác định được di sản thừa kế bao gồm cả 02 căn nhà.

2. Về hiệu lực của di chúc

 Do 02 căn nhà là tài sản chung của ông bà, việc định đoạt tài sản chung của vợ chồng thực hiện theo quy định tại Điều 13 Nghị định 126/2014/NĐ-CP như sau:

“Điều 13. Chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung của vợ chồng

1. Việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung do vợ chồng thỏa thuận. Trong trường hợp vợ hoặc chồng xác lập, thực hiện giao dịch liên quan đến tài sản chung để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của gia đình thì được coi là có sự đồng ý của bên kia, trừ trường hợp quy định tại Khoản 2 Điều 35 của Luật Hôn nhân và gia đình.

2. Trong trường hợp vợ hoặc chồng định đoạt tài sản chung vi phạm quy định tại Khoản 2 Điều 35 của Luật Hôn nhân và gia đình thì bên kia có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch vô hiệu và giải quyết hậu quả pháp lý của giao dịch vô hiệu”.

Do vậy, nếu như di chúc chỉ có mình người ông lập để định đoạt toàn bộ 02 căn nhà là vượt quá quyền định đoạt của người ông, một phần của di chúc sẽ bị vô hiệu. Trường hợp di chúc do ông bà cùng lập một cách hợp pháp thì việc phân chia di sản được thực hiện theo nội dung của di chúc.

3. Phân chia di sản thừa kế

- Trường hợp di chúc được cả 2 ông bà lập hợp pháp thì việc phân chia di sản thừa kế được thực hiện theo nội dung di chúc, tức Mẹ bạn và người dì được nhận căn nhà A, hai người bác trai được nhận căn nhà B. Đối với căn nhà A, hiện nay mẹ bạn và người dì đã mất và đều không để lại di chúc, khi đó căn nhà A sẽ được chia thừa kế theo pháp luật cho người thừa kế của mẹ và dì bạn. Theo quy định tại Điều 651 Bộ luật dân sự 2015 thì:

“Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản”.

Như vậy, phần di sản thừa kế của mẹ bạn sẽ được chia cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn (người bố và hai chị em bạn). Đối với phần di sản thừa kế của người dì, do hàng thừa kế thứ nhất của người dì không còn ai nên những người thuộc hàng thừa kế thứ hai (hai người bác) sẽ được hưởng phần di sản của người dì.

- Trường hợp di chúc của ông bị vô hiệu một phần: 02 căn nhà là tài sản chung của ông bà, do vậy người ông chỉ có quyền định đoạt ½ tài sản chung. ½ tài sản chung được chia theo nguyện vọng của người ông. ½ tài sản chung là phần di sản của người bà sẽ được chia theo pháp luật. Tương tự như trường hợp trên, phần di sản mẹ bạn và người dì được nhận sau khi chia sẽ do những người thừa kế của mẹ bạn và người dì nhận.

Hiện nay nếu những người thừa kế không thỏa thuận được về việc phân chia di sản thừa kế thì một trong các bên có quyền khởi kiện ra tòa án để yêu cầu xác định phần thừa kế của mình.